Η χρήση των κοινωνικών μέσων είναι πλέον άρρηκτα συνδεδεμένη με την καθημερινότητα των εφήβων, οι οποίοι αποτελούν μια από τις πιο ενεργές ομάδες χρηστών αυτών των πλατφορμών. Από τη στιγμή που τα κοινωνικά μέσα έχουν γίνει κύριο μέσο επικοινωνίας, διασκέδασης και κοινωνικοποίησης, η επίδρασή τους στην ψυχική και κοινωνική υγεία των εφήβων έχει προσελκύσει έντονο επιστημονικό ενδιαφέρον. Αν και η χρήση των κοινωνικών μέσων μπορεί να προσφέρει οφέλη όπως η ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων και η πρόσβαση σε εκπαιδευτικό περιεχόμενο, οι αρνητικές επιπτώσεις είναι επίσης σημαντικές και χρειάζονται προσοχή.

Επιπτώσεις στην Ψυχική Υγεία των Εφήβων

Σύμφωνα με μελέτες, η υπερβολική χρήση των κοινωνικών μέσων συνδέεται με αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και χαμηλής αυτοεκτίμησης στους εφήβους. Μια συστηματική ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking (2018) αποκαλύπτει ότι οι έφηβοι που περνούν πολλές ώρες καθημερινά στα κοινωνικά μέσα είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν ψυχικές διαταραχές, καθώς η συνεχής ενασχόληση με το διαδικτυακό περιβάλλον επηρεάζει τη διάθεσή τους και προκαλεί αυξημένο άγχος [1].

Μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Journal of Adolescence (2017) επισημαίνει ότι η συγκριτική παρακολούθηση του εαυτού τους με άλλους χρήστες στα κοινωνικά μέσα μπορεί να μειώσει την αυτοεκτίμηση των εφήβων, ιδιαίτερα όταν εκτίθενται σε ιδανικοποιημένες εικόνες ή πρότυπα ομορφιάς. Αυτά τα πρότυπα συχνά δεν αντανακλούν την πραγματικότητα, δημιουργώντας αίσθημα απογοήτευσης και αμφισβήτησης της αυτοεκτίμησης [2].

Επιπλέον, η έντονη χρήση κοινωνικών μέσων έχει συσχετιστεί με διαταραχές του ύπνου. Η μελέτη του Journal of Youth and Adolescence (2019) υποδεικνύει ότι η αυξημένη χρήση πλατφορμών όπως το Facebook, το Instagram και το Snapchat πριν από τον ύπνο μπορεί να οδηγήσει σε καθυστέρηση στον ύπνο και κακή ποιότητα ύπνου, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά τη γνωστική λειτουργία και τη διάθεση του εφήβου την επόμενη ημέρα [3].

Επιπτώσεις στην Κοινωνική Ανάπτυξη

Η χρήση των κοινωνικών μέσων έχει σημαντική επίδραση και στην κοινωνική ανάπτυξη των εφήβων. Από τη μία πλευρά, οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν στους νέους την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με φίλους και άτομα με κοινά ενδιαφέροντα, ενισχύοντας την αίσθηση της κοινωνικής σύνδεσης. Ωστόσο, η υπερβολική εξάρτηση από αυτές τις πλατφόρμες για κοινωνική αλληλεπίδραση μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση και κοινωνική απομάκρυνση στην πραγματική ζωή. Έρευνα του Journal of Social and Personal Relationships (2018) δείχνει ότι η υπερβολική χρήση κοινωνικών μέσων μπορεί να προκαλέσει κοινωνική αποξένωση, με αποτέλεσμα οι έφηβοι να δυσκολεύονται να αναπτύξουν πραγματικές, αληθινές διαπροσωπικές σχέσεις [4].

Επιπλέον, οι διαδικτυακοί εκφοβισμοί (cyberbullying) αποτελούν μια αυξανόμενη ανησυχία. Μελέτες του Journal of School Violence (2020) καταδεικνύουν ότι οι έφηβοι που είναι θύματα διαδικτυακής παρενόχλησης αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως άγχος, κατάθλιψη και κοινωνική απομόνωση [5]. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός συχνά δεν έχει τα ίδια όρια με τον παραδοσιακό εκφοβισμό και μπορεί να συνεχιστεί χωρίς περιορισμούς, επιδεινώνοντας τις συνέπειες για τα θύματα.

Η Σχέση με την Εθιστική Συμπεριφορά

Η εθιστική χρήση των κοινωνικών μέσων αποτελεί έναν ακόμα σημαντικό κίνδυνο για τους εφήβους. Ειδικότερα, η ανάγκη για συνεχείς ενημερώσεις και η επιθυμία για επικύρωση μέσω «likes» και «αντιδράσεων» ενδέχεται να δημιουργήσουν μια εθιστική κυκλική συμπεριφορά. Μια μελέτη του Computers in Human Behavior (2021) επισημαίνει ότι η υπερβολική χρήση κοινωνικών μέσων μπορεί να προκαλέσει εκνευρισμό και απογοήτευση όταν οι έφηβοι δεν καταφέρνουν να λάβουν την επιθυμητή αναγνώριση, με αποτέλεσμα τη συνέχιση της χρήσης για να αναζητηθούν περισσότερες «επιβεβαιώσεις» [6].

Συμπεράσματα και Προτάσεις για Παρέμβαση

Η αυξανόμενη χρήση των κοινωνικών μέσων από τους εφήβους έχει προκαλέσει σοβαρές ανησυχίες για τις επιπτώσεις της στην ψυχική και κοινωνική τους υγεία. Αν και η σύνδεση με άλλους ανθρώπους και η συμμετοχή σε διαδικτυακές κοινότητες μπορεί να προσφέρει οφέλη, οι αρνητικές επιπτώσεις, όπως η αύξηση του άγχους, της κατάθλιψης, της κοινωνικής αποξένωσης και του διαδικτυακού εκφοβισμού, είναι εξίσου σημαντικές.

Είναι απαραίτητο για τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας να είναι ενήμεροι για τις επιπτώσεις των κοινωνικών μέσων στην ψυχική υγεία των εφήβων και να παρέχουν στρατηγικές υποστήριξης για την υγιή χρήση αυτών των πλατφορμών. Η εκπαίδευση για την ψηφιακή ευημερία, η προώθηση υγιών διαδικτυακών συνηθειών και η ενίσχυση της κοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση των κινδύνων που σχετίζονται με την υπερβολική χρήση των κοινωνικών μέσων.

Βιβλιογραφία

[1] Kuss, D. J., & Griffiths, M. D. (2018). Social networking sites and addiction: Ten lessons learned. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 21(3), 143-150.

[2] Fardouly, J., et al. (2017). Social comparisons on social media: The impact of Facebook on young women’s body image concerns and mood. Journal of Adolescence, 55, 69-74.

[3] LeBourgeois, M. K., et al. (2019). Social media use and sleep disturbance in adolescents: A review of the literature. Journal of Youth and Adolescence, 48(4), 646-654.

[4] Valkenburg, P. M., & Peter, J. (2018). Social consequences of the internet for adolescents: A decade of research. Journal of Social and Personal Relationships, 35(2), 207-225.

[5] Kowalski, R. M., et al. (2020). Cyberbullying and adolescent mental health: The role of social media. Journal of School Violence, 19(1), 35-52.

[6] Kuss, D. J., & Griffiths, M. D. (2021). Internet addiction and problematic social media use: A systematic review. Computers in Human Behavior, 118, 106697.

Επιμέλεια άρθρου: Καρτερολιώτη Χρυσαυγή

Εκπαιδευτικός ΠΕ88.04,Msc,Med